Nachtwandeling ‘Dood en verderf’ – Amersfoort
Toerist in eigen stad
Al jaren zoek ik in bijna elke stad die ik bezoek een ghost tour of nachtwandeling uit. Niet alleen voor de spannende verhalen, maar ook omdat je daar zo veel meer over de geschiedenis te horen krijgt dan de standaard highlights. Maar in mijn eigen stad, Amersfoort, kwam ik nooit veel verder dan de standaard trekpleisters.
Zelfs in ons eigen onderzoek naar lokale verhalen en folklore zijn Lielo en ik nog niet heel erg ver gekomen. Het boek ‘verhalen van Amersfoort’ van Abe van der Veen heeft daar wel iets bij geholpen, maar Amersfoort is nu eenmaal geen bloederig Londen of Edinburgh. Maar toch zou er in zo’n oude stad genoeg op te halen moeten zijn. Als je maar de juiste personen vindt om je er over te vertellen.
En in december 2019 vond ik eindelijk ‘mijn tour’ van Amersfoort: de nachtwandeling van de Amersfoortse gidsen.
Dood en verderf
Lang leve de cookies, want Facebook vond het heel erg nodig dat ik moest weten dat er een nachtelijke tour zou plaatsvinden door Amersfoort. Het thema? Dood en verderf. De tijdelijke wandeltours vinden plaats in het donker, en worden georganiseerd vanaf december tot ongeveer eind februari. Maar door het grote succes worden er jaarlijks steeds nieuwe data toegevoegd voor geïnteresseerden. Elk jaar heeft een ander ‘donker’ thema, dat aansluit bij de geschiedenis en een luguber randje heeft. Maar vrees niet: ook voor kinderen is de tour redelijk geschikt (misschien niet voor hele jonge kinderen, maar die moeten dan toch al op bed liggen).
Geestige gidsen
Op een donkere, koude (maar droge) avond in januari wordt er om kwart voor acht ’s avonds verzameld naast de Koppelpoort in Amersfoort. Zoals gebruikelijk kom ik net op tijd aangefietst, maar ik ben gelukkig niet de laatste die aansluit. Een vrij grote groep van mensen staat al te wachten naast de gidsen in oranje jassen.
Eerder was al bekend gemaakt dat de tours vrij snel uitverkocht waren, maar zo’n grote groep had ik niet verwacht. De twee gidsen stellen zich kort voor als het getrouwde stel Inge en Harald. Al snel blijkt dat ze elkaar door en door kennen, want ze weten op een geestige manier elkaar aan te vullen. Ook vertellen ze over de nachtwandelingen en wat ze doen als gidsen. Ze zijn een paar jaar geleden begonnen met de wandelingen in het donker, met jaarlijks een ander thema. De stadstochten zijn een enorm succes en daarom proberen ze elk jaar weer iets nieuws te doen. Petje af, want ze hadden er ook voor kunnen kiezen om keer op keer dezelfde nachtwandeling te organiseren.
Dan komen ze ter zake: we gaan het hebben over dood en verderf. En dan met name in de middeleeuwen, omdat het toen wel het ergst was in Amersfoort. Ze vertellen dat de gemiddelde levensverwachting niet hoog was, maar dat dit vooral lag aan de hoge kindersterfte. Als Harald tegen een jonge wandelaar zegt dat hij hoopt dat hij de avond overleeft, is het ijs wel gebroken. Er wordt een groepsfoto gemaakt van de groep van ongeveer 50 mensen, en daarna splitst de groep in tweeën om alles overzichtelijk te houden. De ene groep gaat rechtsaf, de ander links.
Verborgen botten
Omdat de tocht zich in mijn eigen stad afspeelt, herken ik alle plekken waar we langs komen. Dat is een groot verschil met een rondleiding in een vreemde stad. Bij de graven op het Burgemeester Brouwerplantsoen denk ik aan het jaarlijkse foodfestival dat daar plaats vindt. Bovenop de graven, waar ik me niet altijd bewust van ben. Het park heeft gediend als begraafplaats van 1829 tot 1977. Gelukkig zijn de graven lang geleden geruimd en liggen er waarschijnlijk geen lichamen meer op die plek.
Hoewel ik de grafstenen al eerder heb gezien, weet Harald me toch te verrassen met een verhaal dat ik nog nooit gehoord heb. Over schedels en botten die na een regenbui in het gras omhoog kwamen op dit plantsoen. Niet eens zo lang geleden. Helaas kan ik het verhaal nergens terugvinden, maar ik geloof Harald op zijn woord.
Verhalen en vragen
Veel verhalen in de nachtwandeling gaan over plekken in Amersfoort die iets te maken hebben met ziekte of dood. Maar veel van die verhalen zouden eigenlijk overal in Nederland gebeurd kunnen zijn. Ze zijn typisch voor de middeleeuwen: verhalen over de pest, over begrafenisrituelen, kwakzalvers en helderzienden.
Maar de manier waarop Harald het vertelt, maakt het bijzonder. Hij maakt grapjes en is oprecht enthousiast over de onderwerpen die hij bespreekt. Dat valt me meteen op, hier is geen sprake van een strak script zoals bij sommige andere tours. Je kan Harald alles vragen en hij doet zijn uiterste best om met je mee te denken.
Net als met de meeste tours, zit er altijd één iemand tussen die de flexibiliteit van de gids compleet uitmelkt en van elke kans gebruik maakt om zich tussen de gids en de groep te wurmen. In het geval van de nachtwandeling is dit een hele uitgesproken man uit Veenendaal, die graag aan het woord is. Dat is jammer, want het geeft Harald niet helemaal de ruimte om zijn eigen verhaal te kunnen doen.
Ontdekkingen in de Hellestraat
De leukste locatie die we tijdens de nachtwandeling bezoeken is wat mij betreft de Hellestraat. Een straat die ik alleen kende vanwege de visboer en de V&D, maar waar achter de gevels iets veel interessanters schuilt. Op onze tussenstop gaan we naar binnen bij de Kuiperij, waar vroeger tonnen werden gemaakt. We krijgen allemaal een beker warm drinken (hallo Gluhwein!) en wat achtergrondinformatie over het huis. De helft van de groep mag buiten blijven, om iets later terug te komen.
Als ook wij mee naar buiten mogen neemt Harald ons mee door een hek dat normaal gesloten is. Achter het hek is een zogenaamd ‘armenhuisje’. Een klein huisje waarin vroeger de minder bedeelde arbeiders woonden. Het interieur bestaat niet meer, maar de structuur van het huisje is nog helemaal te bewonderen. Als we eenmaal binnen zijn kun je de plaats van de bedstee nog zien.
Dan wijst Harald ons op de bloedvlekken op de muur. In het donker schijnt hij zijn zaklamp erop en vraagt ons waar dit door kan komen. Ik denk eerst nog met mijn naïeve hoofd dat het ‘roestvlekken’ zijn, maar het is toch echt bloed van bijna honderd jaar geleden. Het blijkt dierenbloed te zijn, van stropers die de karkassen daar aan de muur hingen. Ergens had ik gehoopt op een heel luguber moordmysterie, maar eigenlijk ben ik ook wel blij dat het voor die tijd vrij onschuldig is.
Verhalen bij volle maan
We maken onze tocht af, via het centrum langs het ‘gekkenkwartier’ en de oude joodse begraafplaats. We stoppen bij verschillende gebouwen en huizen. Dat brengt een leuke verrassing met zich mee, want soms komen de bewoners naar buiten om mee te luisteren of zelf verhalen te vertellen. Zo hoor ik een verhaal over een onthoofding door de Hell’s Angels en kom ik er achter dat er een skelet gevonden is in een zandbak bij de Koppelpoort. Blijkt de stad toch nog iets spannender te zijn dan ik altijd gedacht heb.
Ook de volle maan wordt besproken, maar we hebben het vooral over ziektes en dood gaan in het oude Amersfoort. Dat blijkt genoeg informatie om de 2,5 uur te vullen. Verrast door wat ik allemaal geleerd heb, ga ik aan het eind van de avond weer naar huis. Ik kan iedereen aanraden om eens mee te gaan met de nachtwandeling. Het is misschien niet de meest spannende tour om te doen, maar je ziet de stad een keer van een andere kant. Daarnaast zijn Harald en Inge leuke, enthousiaste vertellers en is het een uitstekende manier om je 10.000 stappen te halen op een zaterdag.
